Grodzicki Stanisław (1541–1613), jeden z przywódców kontrreformacji w Polsce, jezuita. Ur. w Poznaniu, syn patrycjusza poznańskiego Jana (II) i Doroty. Uczęszczał do szkoły parafialnej i Akad. Lubrańskiego w Poznaniu, od r. 1553 studiował sztuki wyzwolone w uniwersytecie we Frankfurcie n. Odrą, a później słuchał wykładów Melanchtona w Wittenberdze. Na życzenie katolickich rodziców opuścił to centrum europejskiego luteranizmu i zapisał się w półroczu letnim 1557 r. na Akademię Krakowską, gdzie był uczniem Jakuba Górskiego i w r. 1561 otrzymał bakalaureat sztuk wyzwolonych. Wróciwszy w r. 1561 do Poznania zajmował się handlem. Za namową organizatora kontrreformacji, Hozjusza, postanowił w r. 1565 zostać księdzem i w r. 1567 udał się w orszaku S. Warszewickiego do Rzymu, gdzie w jezuickim Kolegium Rzymskim rozpoczął studia filozoficzne i teologiczne. Tu dawny libertyn nasiąkł zasadami potrydenckimi i postanowił zostać jezuitą. Po krótkim pobycie w Poznaniu (maj 1570 – luty 1571) udał się ponownie do Rzymu, gdzie 31 III wstąpił do zakonu i w r. 1575 zakończył studia filozoficzne w Kolegium Rzymskim doktoratem teologii. Już wówczas, jako doświadczony eks-kupiec, należał do komisji składającej się z teologów i moralistów jezuickich, która od 22 VII 1573 r. obmyśliwała, pod przewodnictwem Franciszka Toledo, jak pogodzić doktrynę kościelną zakazującą lichwy i pobierania procentów z wymogami narastających potrzeb tworzącej się burżuazji. Obszerne objaśnienie G-ego w tej sprawie rozesłano do wszystkich krajów, jako wskazówki postępowania dla jezuitów.
W l. 1575–82 stał na czele kolegium jezuitów w Pułtusku, a w r. 1582 otrzymał niezwykle odpowiedzialne stanowisko przełożonego misji krakowskiej, której zadaniem było przede wszystkim rozszerzanie wpływów jezuickich na dwór królewski i przeciągnięcie go na stronę kontrreformacji. Już w r. 1582 wygłaszał kazania na dworze warszawskim Anny Jagiellonki, następnie zaś, przy pomocy Possewina, uzyskał od Stefana Batorego i bpa krak., Myszkowskiego, oddanie jezuitom kościoła Św. Barbary i sam stanął (1582–4) na czele tego niezwykle ważnego z przyczyn politycznych i oddziaływania ideologicznego domu jezuickiego. Po krótkim pobycie w Jarosławiu w r. 1586 przeniósł się do Wilna, gdzie objął katedrę teologii dogmatycznej, a w r. 1590 został kanclerzem jezuickim Akademii. Widząc w szkolnictwie jezuickim główne narzędzie propagandy kontrreformacyjnej, wywarł duży wpływ na opracowanie „Ratio Studiorum” (1586/7), tj. programu studiów oraz na organizację szkół jezuickich w Polsce. Ponadto gruntował wpływy jezuickie w ostrej walce z różnowiercami i prawosławnymi na Litwie i Białorusi. Poprzez podróże do Rzymu stał się łącznikiem między generałem zakonu a prowincją jezuicką w Polsce. W r. 1593 reprezentował ją na kongregacji generalnej. W r. 1594 został przełożonym kolegium poznańskiego, a następnie doprowadził tamże do otwarcia studium teologii. W l. 1598–1604 był kaznodzieją katedralnym we Lwowie, a w l. 1604–7 powtórnie przełożonym w Krakowie. W tym czasie starał się pozyskać na wiarę rzymskokatolicką Dymitra Samozwańca, aby przygotować pole do realizacji ideowej i politycznej infiltracji Rzymu na terenie W. Ks. Moskiewskiego. Wraz z P. Skargą stanął po stronie Zygmunta III w rokoszu Zebrzydowskiego, widząc w zwycięstwie króla drogę do utrwalenia wpływu kontrreformacji. W r. 1607 przeniósł się ponownie do Poznania. W działalności pisarskiej zwalczał bezwzględnie różnowierców (Ewanielita, Prawidło wiary haeretyckiey, obie prace Wil. 1592), ale znaczniejszego talentu polemicznego nie posiadał. Ogłosił też O poprawie kalendarza (Wil. 1587) oraz 8-tomowe Quadrupartitae contiones. (Kr., Kolonia, Ingolstadt). Jako bezwzględnie prawowierny teolog należał do komisji, która cenzurowała biblię Wujka.
Estreicher; Backer-Sommervogel, Bibl. Comp. de Jesus, III 1844–8; Korbut; – Barycz, Historia UJ, s. 449, 495; tenże, Polacy na studiach w Rzymie w epoce odrodzenia (1440–1600), Kr. 1938 s. 130–1; Drzymała K., Ks. S. G. jako teolog i kaznodzieja, „Polonia Sacra” R. 1: 1948 z. 3–4 s. 267–88; tenże, Wpływ ks. S. G-ego na tłumaczenie Biblii ks. J. Wujka, „Polonia Sacra” R. 3: 1950 z. 1–4 s. 71–80; Hirschberg A., Dymitr Samozwaniec, Lw. 1898 s. 47; Łukaszewicz J., Obraz historyczno-statystyczny miasta Poznania w dawniejszych czasach, P. 1838 II 194–6; Maciejowski W. A., Piśmiennictwo pol. od czasów najdawniejszych aż do r. 1830, W. 1853 III 305–10; Mecherzyński K., Historia wymowy w Pol., Kr. 1858 II 307–17; Siarczyński F., Obraz wieku panowania Zygmunta III… zawierający opis osób żyjących pod jego panowaniem…, Lw. 1828 I 162; Wiszniewski M., Historia literatury pol., Kr. 1840–57 VII 373, IX 95; Załęski, Jezuici, I 745–49 IV cz. 1–2; –Album stud. Univ. Crac., III 24; Korespondencja H. Rozrażewskiego, Wyd. P. Czaplewski, Tor. 1937–9 I–II, Fontes, t. 30–1; Wielewicki J., Dziennik spraw domu zakonnego OO. Jezuitów u św. Barbary w Krakowie, Kr. 1881–9 I–III, Script. Rer. Pol., VII, X, XIV; – Zbiory Zakł. Dok. IH PAN w Kr.: Kartoteka Komitetu Źródeł do Dziejów Życia Umysłowego Polski; Arch. Prow. Mpol. T. J.: Drzymała K., Ks. S. G. (mszp.). Materiał dostarczony przez tego autora.
Red.